Tips για να μεγαλώσετε παιδιά με ασφαλή δεσμό
Ως γονέας το καλύτερο που μπορείτε να κάνετε είναι να βοηθήσετε το παιδί σας να αναπτύξει «ασφαλή δεσμό». Η καλύτερη ευκαιρία να χτίσουμε έναν ασφαλή δεσμό με το παιδί μας είναι τα πρώτα 5 έτη της ζωής, όπου αναπτύσσεται το 90% του εγκεφάλου. Ο εγκέφαλος αναπτύσσεται με βάση την εμπειρία.
Ο σύγχρονος κλάδος της Διαπροσωπικής Νευροβιολογίας μας έχει δείξει ότι τα γονίδια προσφέρουν τη βάση αλλά η εμπειρία διαπλάθει την διαδικασία ανάπτυξης που θα καθορίσει εάν οι νευρωνικές συνάψεις, - η βάση δηλαδή της αρχιτεκτονικής του εγκεφάλου- , θα είναι ισχυρή, εάν θα δημιουργηθούν πιο περίπλοκες συνάψεις και μετά πώς θα απαρτιωθούν για να υπάρχει συνοχή στον εγκέφαλο για όλες τις μετέπειτα διεργασίες μάθησης, συμπεριφοράς και υγείας.
Στα πρώτα έτη της ζωής η κύρια πηγή περιβαλλοντικής εμπειρίας είναι η αλληλεπίδραση με τους γονείς (ή τον φροντιστή). Έχει βρεθεί ότι η επαρκώς καλή γονεικότητα συμβάλει στην παροχή ενός καλού μεταβολικού περιβάλλοντος για την ανάπτυξη του εγκεφάλου και τη ρύθμιση του τρόπου με τον οποίον τα γονίδια θα κωδικοποιήσουν τις πρωτεΐνες του εγκεφάλου μέσω της βιοχημικής διέγερσης και της πλαστικότητας των νευρώνων. Ο εγκέφαλος θα είναι έτσι πιο πολύπλοκος και συνεκτικός. Η ποιότητα του συναισθηματικού δεσμού μεταξύ γονέα-βρέφους διαμορφώνει το δεξί ημισφαίριο του παιδιού, το οποίο είναι υπεύθυνο για τη συναισθηματική και τη κοινωνική ανάπτυξη του παιδιού.
Η γονεικότητα λοιπόν είναι σχέση, αλλά όχι μια απλή σχέση. Είναι μια ψυχοβιολογική ρύθμιση του παιδιού εντός της αλληλεπίδρασης, η οποία εσωτερικεύεται σταδιακά και διαρκεί για πάντα, ανεξάρτητα με το πού βρίσκεται το παιδί. Ο δεσμός γενικά εξυπηρετεί ψυχολογικές και βιολογικές λειτουργίες που στο παιδί είναι η προστασία και η ασφάλεια από τον κίνδυνο ή την απειλή η οποία μπορεί να είναι εξωτερική ή εσωτερική/συναισθηματική. Ο δεσμός δεν είναι απλά αγάπη.
Το παιδί με ασφαλή δεσμό είναι ένας εξερευνητής του περιβάλλοντος με αυτοπεποίθηση αλλά συχνά επιστρέφει για να ανακουφιστεί ή απλά για να γεμίσει την “συναισθηματική του κούπα”.
Ένας ασφαλής δεσμός καθιστά πιο εύκολη τη δημιουργία και τη διατήρηση σχέσεων καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής, επειδή ο άνθρωπος με ασφαλή δεσμό εμπιστεύεται τις «φιγούρες δεσμού» (είτε είναι ο γονέας, δάσκαλος/α, σύντροφος) για προσφορά συναισθηματικής υποστήριξης όταν θα την έχει ανάγκη. Το παιδί με ασφαλή δεσμό νιώθει εσωτερική σιγουριά να εξερευνήσει τον κόσμο επειδή γνωρίζει μέσα του ότι όταν χρειαστεί κάτι συναισθηματικά η μητέρα/πατέρας (αργότερα δάσκαλος, σύντροφος) θα είναι εκεί να το περιμένουν με ανοιχτά τα χέρια σε μια μεγάλη αγκαλιά. Γνωρίζει ότι όταν πάλι έχει ανάγκη να εξερευνήσει τον κόσμο, να ακολουθήσει την εγγενή περιέργεια του και την επιθυμία για επίτευξη, η μητέρα/πατέρας θα το επιτρέψουν με αίσθηση εμπιστοσύνης στο παιδί, στον εαυτό και στον κόσμο.
Παράλληλα, γνωρίζει ότι οι γονείς μπορούν να βάλουν όρια χωρίς ενοχές ή σκληρότητα αλλά με συνέπεια, προβλεψιμότητα, ευαισθησία με στόχο την ασφάλεια και τη φροντίδα.
Το παιδί με ασφαλή δεσμό δείχνει άμεσα ή έμμεσα μια ένδειξη για τη συναισθηματική του ανάγκη. Το παιδί με ασφαλή δεσμό δεν χρειάζεται να διαστρεβλώσει το συναίσθημα του (να το ακυρώσει, να το μεγενθύνει) και τη συμπεριφορά του ώστε να λάβει συναισθηματική ανταπόκριση στις έμφυτες ανάγκες του.
Το ανασφαλές παιδί θα δείξει μια παραπλανητική ή αντιφατική ένδειξη που το προστατεύει από τον πόνο της μη ικανοποίησης της ανάγκης του. Το παιδί συνεργάζεται ασυνειδήτως με τον γονέα σε έναν καλά συγχρονισμένο «χορό» που επιτρέπει την σχέση τους με ένα τρόπο που είναι ψυχικά βολικός για τον γονέα.
Απλές πρακτικές συμβουλές για να μεγαλώσετε ένα παιδί με ασφαλή δεσμό:
· Το να βοηθήσετε το παιδί σας να αναπτύξει ασφαλή δεσμό αφορά εσάς ως άνθρωπο και το παιδί σας ως ένα ξεχωριστό άνθρωπο. Το βασικό στοιχείο είναι η παρατήρηση της συμπεριφοράς του παιδιού και η ανταπόκριση στις ανάγκες. Μπορείτε να ξεκινήσετε από τις σωματικές ανάγκες. Βοηθείστε το να καταλαβαίνει τις ενδείξεις ότι είναι κουρασμένο, πεινάει..
· Βεβαιωθείτε ότι το παιδί σας γνωρίζει ότι θα έχει την προσοχή σας όταν φοβάται ή κουράζεται.
· Βεβαιωθείτε ότι το παιδί σας γνωρίζει ότι θα έχει την προσοχή σας όταν θέλει να μοιραστεί κάτι ωραίο μαζί σας. Η συναισθηματική υποστήριξη δεν αφορά μόνο τα αρνητικά συναισθήματα, αλλά και τα θετικά!
· Χαιρετίστε το παιδί θερμά έπειτα από κάποιον αποχωρισμό (πχ ψώνια, εργασία). Παρατηρείστε πόση ώρα χρειάζεται ώστε να γεμίσει την συναισθηματική του κούπα, να χορτάσει και έπειτα να οδηγηθεί σε μια άλλη δραστηριότητα.
· Όταν βρίσκεστε στο ίδιο μέρος αλλά μακριά, εάν γυρίσει να σας κοιτάξει, κοιτάξτε πίσω με ένα χαμόγελο, με νεύμα, επικοινωνώντας το μήνυμα ότι είστε διαθέσιμοι.
· Εάν υπάρξει κάποια ρήξη στη σχέση σας, αν θεωρήσετε ότι μια κατάσταση δεν την αντιμετωπίσατε επαρκώς καλά, προσπαθήστε να επανορθώσετε. Ο τύπος δεσμού συνδέεται ουσιαστικά με την εμπιστοσύνη. Ο ασφαλής δεσμός δεν σχετίζεται με το να μην γίνονται λάθη, αλλά με την επανόρθωση τους, χωρίς υπερβολή στο συγγνώμη. Είναι απλά η επανόρθωση της εμπιστοσύνης.
· Μην φεύγετε κρυφά όταν δεν κοιτάει το παιδί. Το να είμαστε ως γονείς προβλέψιμοι είναι σημαντικό.
· Θυμηθείτε ότι η ρύθμιση του συναισθήματος είναι μια διαδικασία που μαθαίνεται μέσα από τη σχέση με τον γονέα. Το να βάζουμε σε λόγια τί μπορεί να νιώθει το παιδί διδάσκει στα παιδιά ότι τα συναισθήματα είναι πολύτιμη πηγή πληροφοριών παρά κάτι το οποίο χρειάζεται να κρύψουν ή κάτι για το οποίο θα τιμωρηθούν.
· Σε ένα παιδί με αγχώδες/αμφιθυμικό δεσμό η ρουτίνα του αποχωρισμού θα βοηθήσει.
· Παιδιά με αποφευκτικό δεσμό, δείχνουν ότι δεν τους νοιάζει εάν ο γονέας απομακρυνθεί, αλλά τα ευρήματα της φυσιολογίας δείχνουν διαφορετικά αποτελέσματα. Εάν το παιδί σας μοιάζει πολύ αυτάρκες σε βαθμό που δεν ενδιαφέρεται αν φεύγετε σκεφτείτε μήπως η δυσφορία του δεν εμφανίζεται απλά σε συμπεριφορά, όχι ότι δεν υφίσταται.
· Παιδιά με αγχώδη/αμφιθυμικό δεσμό μπορεί να βρίσκονται συχνά σε συνθήκες όπου φοβούνται να πούνε στον ενήλικα τί χρειάζονται. Συζητείστε με το παιδί ότι μπορεί να έρθει σε εσάς όταν σας έχει ανάγκη και το ότι κάποιες φορές θυμώνετε δεν το αλλάζει αυτό. Ένα παιδί αγχώδες χρειάζεται βοήθεια από εσάς για να καταλάβει το άγχος του και να εξερευνήσει με αυτοπεποίθηση.
Φυσικά, αισιοδοξία δημιουργεί ότι η πλαστικότητα του εγκεφάλου, η ιδιότητα του να πάλλεται συνεχώς με χημική και ηλεκτρική δραστηριότητα, να διαστέλλεται, να συστέλλεται και πάλι να διαστέλλεται μας δίνει την βάση για την επίδραση των συναισθηματικών διορθωτικών εμπειριών εντός σημαντικών δεσμών (δάσκαλος, θεραπευτής, φίλος, σύζυγος) καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής με τις οποίες μπορούμε να αποκτήσουμε έναν συναισθηματικά ασφαλή τρόπο σκέψης για τα βιώματα μας (learned secure state of mind).
Ακόμα, ένας ασφαλής δεσμός μπορεί να αποκτηθεί (earned secure state of mind), σύμφωνα με σύγχρονες έρευνες (π.χ. Fonagy), μέσω της ενίσχυσης της ικανότητας μας να κάνουμε ένα βήμα πίσω, να παρατηρήσουμε και να σκεφτούμε τη συμπεριφορά, τα κίνητρα, τις ανάγκες μας όπως και να παρατηρήσουμε και να σκεφτούμε για τη συμπεριφορά, τα κίνητρα και τις ανάγκες του άλλου εντός μιας σχέσης (π.χ. της γονεικής).
Άννα Φαρδή,
Κλινική Ψυχολόγος, M.Sc.