Τα αγχώδη παιδιά
Γονείς οι οποίοι παλεύουν με το άγχος είναι πιθανόν να έχουν και παιδιά που παλεύουν με το άγχος επίσης. Υπάρχει και ένας βαθμός κληρονομικότητας, στοιχείο το οποίο χρειάζεται να το έχουμε στο νου μας όταν πάμε να βοηθήσουμε τα παιδιά μας με το άγχος τους. Ακόμα, υπάρχει και ο παράγοντας της σχέσης που επηρεάζει, τον οποίο κάποιες φορές τον παραβλέπουμε.
Οι περισσότεροι έχουν ζήσει κάποια μορφή συναισθηματικού πόνου κατά την παιδική ηλικία. Μπορεί να ένιωθαν ότι δεν ταιριάζουν με το περιβάλλον ή ότι οι γονείς τους δεν ήταν εκεί για εκείνους με τον τρόπο που θα ήθελαν. Εάν υπήρχε τότε κάποιος στον οποίον να μπορούσαν να μιλήσουν για αυτά τα συναισθήματα, αυτή η συναισθηματική σύνδεση μπορεί να βοηθούσε στο να μειωθεί ο πόνος και να δημιουργόταν πρόσβαση σε τρόπους επίλυσης του πόνου. Εάν δεν υπήρχε ένα συνεπές πρόσωπο το οποίο να ενδιαφερόταν και να ήταν υποστηρικτικό στις συναισθηματικές ανάγκες τότε το άτομο μαθαίνει τρόπους να προστατεύει τον εαυτό του από τα δύσκολα συναισθήματα του πόνου που δεν ακούγεται και δεν επιλύεται. Όταν το άτομο μαθαίνει να λειτουργεί με αυτό το τρόπο, τότε δημιουργείται η ανασφάλεια.
Όλοι οι άνθρωποι έχουν κάποιες πλευρές ανασφάλειας, ακόμα και τα άτομα με ασφαλή δεσμό. Αυτό είναι γιατί σε όλους στη ζωή μας υπήρξαν στιγμές/περιστάσεις που δεν υπήρχε πρόσβαση σε ένα άτομο που εμπιστευόμασταν ενώ την ίδια στιγμή βιώναμε κάτι πολύ έντονο για να το διαχειριστούμε μόνοι μας. Αυτό είναι αναπόφευκτο, καθώς κανένας γονέας δεν είναι τέλειος και κανένας γονέας δεν μπορεί να είναι εκεί για κάθε συνθήκη του παιδιού. Όταν κάτι στο εδώ και τώρα ενεργοποιεί κάποιες από αυτές τις ανασφαλείς πλευρές μας τότε μπορεί να νιώθουμε ότι κάτι μας δυσκολεύει στη γονεικότητα.
Όταν κάνουμε παιδιά, μπορεί να μας είναι τρομακτικό να σκεφτούμε ότι και αυτά μπορεί να βιώσουν συναισθηματικό πόνο με τον ίδιο τρόπο όπως εμείς. Πολλοί γονείς προσπαθούν να προστατεύσουν τα παιδιά τους από το να βιώσουν πόνο , ενώ μπορεί να μην το καταλαβαίνουν εκείνη τη στιγμή. Αυτό μπορεί να συμβαίνει και σε ένα αγχώδες παιδί καθώς έχει πιο πολλούς φόβους, πιο πολλές ανησυχίες και μεγαλύτερη δυσκολία να διαχειριστεί αυτούς τους φόβους και τις ανησυχίες.
Το μέρος της σχέσης που μπορεί να συμβάλει σε ένα παιδί με άγχος είναι συνήθως ο συνδυασμός της πλευράς ανασφάλειας που θα ενεργοποιηθεί στο γονέα όταν το παιδί βιώνει πόνο. Αυτός ο συνδυασμός αναδύει άγχος και στο γονέα και στο παιδί. Όταν αυτό συμβαίνει, ο γονέας πια δεν έχει πρόσβαση σε μια απόφαση χαλαρή, με αυτοπεποίθηση και αίσθηση ασφάλειας. Συνεπώς, το παιδί δεν έχει πρόσβαση σε ένα γονέα εμπιστοσύνης που θα το βοηθήσει να καταλάβει πώς νιώθει.
Θα αναφέρουμε δύο συνθήκες όπου μπορεί ο γονέας να βιώνει άγχος. Εάν κάπου αναγνωρίσετε τον εαυτό σας πάρτε μια βαθιά ανάσα. Δεν το κάνετε συνειδητά! Και κανένας γονέας δεν είναι τέλειος. Η επίγνωση μιας πλευράς ανασφάλειας σας είναι μια ευκαιρία να κάνετε βαθύτερη την συναισθηματική ασφάλεια στη σχέση σας με το παιδί σας.
Όταν ένας γονέας παλεύει με το να αφήσει το παιδί του να εξερευνήσει τον κόσμο, το παιδί να θα αναπτύξει την πεποίθηση ότι ο κόσμος είναι απειλητικός/τρομακτικός. Το άγχος εντός μιας τέτοιας σχέσης μπορεί να εμφανιστεί με έντονη ντροπαλότητα, πανικό σε νέα δεδομένα, ανησυχία για να πάει σε νέους χώρους ή ανησυχία στο να μείνει με μια νταντά ή με ένα μέλος της διευρυμένης οικογένειας.
Τα παιδιά χρειάζονται την ευκαιρία να εξερευνήσουν το περιβάλλον τους. Όταν οι γονείς παρεμβαίνουν στην ασφαλή εξερεύνηση με πολλούς ασυνείδητους τρόπους, όπως π.χ. να είναι πολύ παρεμβατικοί στη διαδικασία του «παίζειν», να λειτουργούν σαν κάτι να είναι μη ασφαλές ενώ στη πραγματικότητα είναι, να επαναφέρουν την προσοχή του παιδιού στον εαυτό τους όταν δεν χρειάζεται, να κατακλύζουν το παιδί με την καθοδήγηση ή στο παιχνίδι, το παιδί δεν έχει τον ψυχικό χώρο και χρόνο να επεξεργαστεί το περιβάλλον του και τη θέση του σε αυτό. Δεν υπάρχει η ευκαιρία να φτάσει στο όριο και να σκεφτεί να αντιδράσει καθώς ο γονέας εμπλέκεται υπερβολικά στο χώρο του. Σε ανάλογες συνθήκες το παιδί βιώνει άγχος καθώς δεν το εμπιστεύονται να προσπαθήσει να βρεί τα προσωπικά του όρια και τις προσωπικές του λύσεις.
Όταν ένας γονέας παλεύει με το να αφήσει το παιδί του να έχει πρόσβαση για ανακούφιση, προστασία, συναισθηματική παρηγοριά, το παιδί θα μάθει ότι μπορεί να βασίζεται μόνο στον εαυτό του. Το άγχος μπορεί να εμφανίζεται ως τελειομανία, έντονος θυμός, έντονη ενοχοποίηση του εαυτού, δυσκολία στην έκφραση της αδυναμίας ή στο να λάβουν την ευθύνη για το δικό τους μέρος σε ένα πρόβλημα.
Τα παιδιά έχουν ανάγκη από γονείς που νιώθουν ότι αξίζει η συναισθηματική σύνδεση και η υποστήριξη που χρειάζονται τα παιδιά.
Το να λειτουργούν οι γονείς υπό ένα συνεχές άγχος για το εάν κάνουν κάτι σωστά δεν πρόκειται να βοηθήσει το παιδί να γίνει πιο συναισθηματικά ασφαλές. Η ασφαλής γονεικότητα είναι το να νιώθουμε χαλαροί στις επιλογές μας, στο να πιστεύουμε ότι είμαστε επαρκώς καλοί, διαθέσιμοι να πιστέψουμε ότι είμαστε σε ένα φάσμα ευεργετικό για το παιδί. Ο γονέας που ανησυχεί συνεχώς για το εάν έπραξε καλά έχει επικεντρωθεί στον εαυτό του παρά στο τί έχει ανάγκη το παιδί εκείνη τη στιγμή. Το παιδί μπορεί να εμφανίσει άγχος καθώς το παιδί λαμβάνει πολύ προσοχή αλλά δεν το βλέπει πραγματικά ο γονέας. Αυτή η δυσαρμονία προκαλεί φόβο και ανησυχία χωρίς πρόσβαση σε κάποιον που μπορεί να οργανώσει τα συναισθήματα του.
Κάποιοι γονείς μπορεί να ασχολούνται υπερβολικά με ένα ταλέντο του παιδιού ως ένα τρόπο να διαχειριστούν το άγχος τους για το εάν είναι καλοί γονείς. Το παιδί είναι πιθανόν να αρχίσει να παλεύει να είναι ξεχωριστό συνέχεια. Είναι πιθανόν να δυσκολεύεται στις σχέσεις με τους συνομήλικους καθώς μπορεί να μην βιώνονται εξίσου ξεχωριστοί. Μπορεί να εμφανιστεί άγχος εάν το παιδί νιώθει ότι χρειάζεται να είναι συνέχεια ξεχωριστό για να σχετιστεί με τους γονείς.
Εάν σκεφτούμε ότι μπορεί εμείς να συμβάλλουμε με κάποιο τρόπο στο άγχος του παιδιού μας:
Είναι σημαντικό να επεξεργαστούμε το άγχος και τις πλευρές της ανασφάλειας. Μιλήστε στο υποστηρικτικό σας δίκτυο, στην οικογένεια και στους φίλους. Αποκτήστε επίγνωση σε πλευρές που ασυνείδητα μπορεί να συμβάλετε στη σχέση με βάση τα δικά σας θέματα.
Εάν τείνετε να υπερεμπλέκεστε, κάντε ένα βήμα πίσω, χαμογελάστε και μετά απλά παρατηρήστε. Εάν τείνετε να αποθαρρύνετε το παιδί από τα συναισθήματα του, κάντε κάποια βήματα προς αυτό. Εάν έχετε υψηλές προσδοκίες, επικεντρωθείτε στην αρκετά καλή γονεικότητα. Εάν έχετε κάποιο παιδί με ιδιαίτερο ταλέντο, προσπαθείστε να χαίρεστε για εκείνο και μαζί του σε μεγάλο εύρος καταστάσεων.
Όλα τα παιδιά, αλλά ειδικά τα παιδιά με άγχος, χρειάζονται γονείς που νιώθουν αυτοπεποίθηση στο ρόλο τους ώστε να δημιουργήσουν μια συνεπή δομή με διαθέσιμη υποστήριξη. Η προβλεψιμότητα αντιμετωπίζει το άγχος. Το να νιώθει ότι το νιώθετε ανακουφίζει τον πόνο.
Εάν νιώθετε ότι χρειάζεστε ειδική υποστήριξη για να αναγνωρίσετε και να ρυθμίσετε τα συναισθήματα σας, ώστε να πάτε στο παιδί με αυτοπεποίθηση τότε καλύτερα να απευθυνθείτε σε ειδικό ψυχικής υγείας.
Άννα Φαρδή,
Κλινική Ψυχολόγος, M.Sc.