Η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή κατατάσσεται στις αγχώδεις διαταραχές παιδιών, εφήβων και ενηλίκων. Η διαταραχή έχει δύο μέρη: τις ιδεοληψίες και τους καταναγκασμούς.
Οι ιδεοληψίες είναι ανεπιθύμητες σκέψεις, εικόνες, παρορμήσεις, ή αμφιβολίες που εισέρχονται με επαναλαμβανόμενο τρόπο στο νου. Για παράδειγμα, ότι έχω μολυνθεί από μικρόβια ή ότι ξαφνικά νιώθω την παρόρμηση να πληγώσω κάποιον. Αυτές οι ιδεοληψίες μπορεί να προκαλούν αισθήματα φόβου ή ντροπής και το άτομο δεν μπορεί να τις μοιραστεί εύκολα. Οι ιδεοληψίες σταματούν την συνηθισμένη ροή της σκέψης και προκαλούν πολύ άγχος. Σαν κάπως στο νου η σκέψη να αντιστοιχεί με πράξη, ενώ δεν ταυτίζονται. Οι καταναγκασμοί είναι επαναλαμβανόμενες δράσεις που νιώθει το άτομο ότι πρέπει να κάνει. Για παράδειγμα, να δώ επανειλημμένα αν έκλεισα τον φούρνο ή την πόρτα ή να κάνω κάτι ή να σκέφτομαι μια φράση για να μην πάθει ένα αγαπημένο πρόσωπο μου κακό. Ο στόχος του καταναγκασμού είναι να προσπαθήσει το άτομο να διαχειριστεί την έντονη δυσφορία των ιδεοληψιών και να ανακουφιστεί από το άγχος. Όμως η διαδικασία των επαναλαμβανόμενων τελετουργιών είναι βασανιστική και η ανακούφιση είναι βραχυπρόθεσμη.
Μερικές συνηθισμένες θεματολογίες ιδεοληψιών είναι: η σκέψη ότι κάνει το άτομο κακό, o φόβος της μη αποτροπής κάποιου κακού, ενοχλητικές σκέψεις σχετικά με το σεξ, σκέψεις υβρεις προς θρησκευτικά πρόσωπα, φόβος μόλυνσης, υπερβολικά ανησυχία με την τάξη και την συμμετρία, ανησυχία για μια αρρώστια.
Μερικές συνηθισμένες θεματολογίες τελετουργιών είναι: επαναλαμβανόμενες πράξεις, άγγιγμα, επικέντρωση σε ένα νούμερο, πλύσιμο/καθάρισμα, επαναλαμβανόμενος έλεγχος, επανάληψη μιας συγκεκριμένης λέξης ή φράσης, η προσευχή, η ουδετεροποίηση μιας αρνητικής σκέψης με μια θετική.
Οι ιδεοληψίες και οι καταναγκασμοί στους ανθρώπους με την διαταραχή προκαλούν σημαντικό φόβο, ντροπή, δυσφορία και μοναξιά. Επίσης καταλαμβάνουν σημαντικό χρονικό διάστημα της ημέρας και παρεμποδίζουν την καθημερινή λειτουργικότητα, στο σπίτι, στην εργασία, στην διατήρηση των διαπροσωπικών σχέσεων. Η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή έχει και υψηλή συνοσηρρότητα με την κατάθλιψη και άτομα που βιώνουν κατάθλιψη ίσως να νιώθουν ότι η διαταραχή επιδεινώνεται. Είναι πιθανόν να αντιλαμβάνεσθε ότι μερικά βιώματα-καταστάσεις επιδεινώνουν τις ιδεοληψίες ή τους καταναγκασμούς και να προσπαθείτε να τις αποφύγετε. Για παράδειγμα, εάν φοβάστε την μόλυνση μπορεί να αποφεύγεται να πιείτε ή να τρώτε έξω από το σπίτι σας. Αυτος ο περιορισμός μάλλον θα έχει μεγάλη επίδραση στη ζωή σας.
Όλα τα προαναφερόμενα σημειώνουν μια αίσθηση ταλαιπωρίας από τις ιδεοληψίες και από τους καταναγκασμούς. Όμως, υπάρχει και ένας άλλος τρόπος να το δούμε. Τί άραγε συντηρεί την διαταραχή αυτή σε έναν ψυχισμό; Φυσικά είναι ξεχωριστός ο λόγος και η νοηματοδότηση σε κάθε άτομο αλλά η κλινική εμπειρία και η ερευνητική βιβλιογραφία μας προτείνει κάποιες σκέψεις.
Είναι πιθανόν η ιδεοληψία να σας προστατεύει από δύσκολα συναισθήματα. Συναισθήματα που χρειάζεται να τα ελέγχεται καθως ίσως να φοβάστε ότι μπορεί να εκφραστούν με έναν ανεξέλεγκτο τρόπο. Είναι πιθανόν στις ιδεοληψίες να υπάρχει μια επιθυμία (παρόρμηση/συναίσθημα), ένας φόβος αντίδρασης ενός άλλου, και η απάντηση του εαυτού (δηλαδή οι ιδεοληψίες και οι καταναγκασμοί). Έτσι, υπάρχει ένα μοτίβο άγχους και αντίδρασης σε αυτό το άγχος με ιδεοληψίες και καταναγκασμούς. Το σύμπτωμα είναι πιθανόν να μεταφράζεται σε ένα πλαίσιο εσωτερικών ή εξωτερικών διαπροσωπικών σχέσεων. Εντος της θεραπείας, το άτομο μπορεί να κατανοήσει τί του προκαλεί άγχος, να καταλάβει την λειτουργία της ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής, να κατανοήσει την πηγή του άγχους και να βρεί πιο λειτουργικές μορφές διαχείρησης του.
Άννα Φαρδή,
Κλινική Ψυχολόγος, M.Sc.